Μικρές πόλεις της ελληνικής χερσονήσου κατά την πρώιμη νεότερη εποχή

Η Ιερά Μητρόπολις Ξάνθης και Περιθεωρίου επιχειρεί τα τελευταία χρόνια να προβάλλει, μέσα στα πλαίσια της ποιμαντικής της διακονίας, την ιστορία και τον πολιτισμό στην Ξάνθη και στην ευρύτερη θρακική της περιφέρεια. Η προσφορά αυτή της καθ΄ ημάς Ιεράς Μητροπόλεως αποτελεί το Έμπρακτο ενδιαφέρον της τοπικής Εκκλησίας για την διάσωση της ιστορικής μνήμης και του πολιτισμού του τόπου μας, παρά τις δυσκολίες που υπάρχουν λόγω της έλλειψης επαρκών φιλολογικών και αρχαιολογικών τεκμηρίων.

Είναι γνωστές οι ιστορικές περιπέτειες της Ξάνθης και η τύχη των μνημείων της ιστορίας και του πολιτισμού της. Οι φυσικές καταστροφές, οι δύσκολες ιστορικές συγκυρίες και οι εθνικές περιπέτειες κατά την διάρκεια των δύο μεγάλων Παγκοσμίων Πολέμων του 20ου αιώνα στέρησαν την Ξάνθη από τα γραπτά και κινητά μνημεία της ιστορίας και του πολιτισμού της. Αλλά και ό,τι με την πάροδο του χρόνου δεν είχε καταστρέψει η φυσική φθορά, αφάνισαν οι καταστροφικοί σεισμοί του 1829. Τότε καταστράφηκε ολόκληρος ο οικισμός της σημερινής Παλιάς Ξάνθης, ώστε από τα μνημεία του παρελθόντος σήμερα σώζεται μόνο το καθολικό της Ιεράς Μονής των Παμμεγίστων Ταξιαρχών και σπαράγματα αρχιτεκτονικών μελών της βυζαντινής εποχής ενσωματωμένα στους τοίχους οικιών και ναών, για να τεκμηριώνουν μέσα στην ιστορία το δέσιμο και τη συνέχεια με το παρελθόν, για να δείχνουν τις ρίζες μας.

Τα πενιχρά τεκμήρια της ιστορίας της Ξάνθης που διασώθηκαν βρίσκονται σήμερα στο μικρό αρχείο της καθ΄ ημάς Ιεράς Μητροπόλεως, σε βιβλιοθήκες του εξωτερικού και, βέβαια, σε ιδιωτικά αρχεία και συλλογές. Έτσι, η γνώση της ιστορίας της περιοχής μας είναι αποσπασματική, ώστε οι επιστήμονες να αντιμετωπίζουν σημαντικά προβλήματα στις εργασίες τους. Η Ιερά Μητρόπολις Ξάνθης και Περιθεωρίου καταβάλλει τα τελευταία χρόνια προσπάθειες με επιστημονικές εκδόσεις και θεματικές εκθέσεις για να τεκμηριώσει την ιστορία της περιοχής, προβάλλοντας τα μνημεία και αξιοποιώντας με τρόπο έγκυρο και επιστημονικό το μικρό αρχείο της. Ήδη έχουν δημοσιευθεί οι Εκκλησίες της καθ΄ ημάς Ιεράς Μητροπόλεως, τα Θρησκευτικά Μνημεία του Νόμου μας και τα Πρακτικά της Δημογεροντίας Ξάνθης.

Με την παρούσα έκδοση η Ιερά Μητρόπολις Ξάνθης αξιοποιεί το μικρό σε μέγεθος οθωμανικό αρχείο που διασώζεται στη βιβλιοθήκη της και το οποίο είναι το μοναδικό που χρονολογείται από την προ του σεισμού περίοδο, αλλά και οθωμανικά τεκμήρια, τα οποία απόκεινται σε αρχεία της Κωνσταντινουπόλεως. Από τα αρχεία αυτά αντλούνται σημαντικά στοιχεία για την ιστορία της πόλης μας κατά τους τρείς πρώτους δύσκολους αιώνες της οθωμανικής περιόδου (16ος - 18ος αιώνας).

Η εργασία του κυρίου Φ. Κοτζαγεώργη αποδεικνύει τον αποκλειστικά χριστιανικό χαρακτήρα της Ξάνθης κατά τους δύο πρώτους αιώνες της οθωμανικής κατάκτησης, οι οποίοι ήταν κρίσιμοι για την επιβίωση του χριστιανικού στοιχείου της Θράκης. [...]

(Από τον πρόλογο της έκδοσης)