Ο Λεβιάθαν και η αντλία κενού.

Στο έργο του Λεβιάθαν (1651), ένα από τα σπουδαιότερα έργα πολιτικής φιλοσοφίας όλων των εποχών, ο Τόμας Χομπς αναλύει τους νόμους που διέπουν τη δομή της κοινωνίας και της ορθής διακυβέρνησης. Το ερώτημα που θέτουν οι συγγραφείς του Ο Λεβιάθαν και η Αντλία Κενού αφορά το αν το εν λόγω έργο, ως πρόταση για το πρόβλημα της ορθής τάξης, θα μπορούσε να ιδωθεί και ως απάντηση για το πρόβλημα της γνώσης: δηλαδή τους νόμους και τρόπους παραγωγής και μετάδοσης της επιστημονικής γνώσης. Εξετάζοντας -μεταξύ άλλων – και το όχι ευκαταφρόνητο έργο πάνω στη φυσική φιλοσοφία του Χομπς, το οποίο κατά τη γνώμη τους έχει παραγνωριστεί από τους περισσότερους ιστορικούς, και αντιπαραβάλλοντας το με τον τρόπο παραγωγής γνώσης τον οποίο πρότεινε ο Ρόμπερτ Μπόιλ, υποστηρίζουν πως ο ‘τρόπος ζωής’ που πρότεινε ο Χομπς για την πειραματική πρακτική, επηρεασμένος από την ευρύτερη οπτική του για την πολιτική εξουσία, στέκει ως μια πιο ρεαλιστική περιγραφή του πως παράγεται η γνώση από τα μέσα του 17ου αιώνα μέχρι και τη νεωτερικότητα.

Το βιβλίο Ο Λεβιάθαν και η Αντλία Κενού εξετάζει τις διαμάχες σχετικά με την αξία και την ορθότητα των πειραματικών μεθόδων ανάμεσα σε δύο μεγάλους διανοητές του δέκατου έβδομου αιώνα: του Τόμας Χομπς, συγγραφέα της πολιτικής πραγματείας Λεβιάθαν και σφοδρού επικριτή του συστηματικού πειραματισμού στη φυσική φιλοσοφία, και του Ρόμπερτ Μπόιλ, μηχανιστικού φιλοσόφου και κατόχου της νεοεφευρεθείσας αντλίας κενού. Τα ζητήματα που διακυβεύονταν στις μεταξύ τους διαμάχες εκτείνονταν από τη φυσική ακεραιότητα της αντλίας κενού μέχρι τη διανοητική ακεραιότητα της γνώσης που αυτή θα μπορούσε να προσφέρει. Τόσο ο Μπόιλ όσο και ο Χομπς έψαχναν τρόπους καθορισμού της γνώσης, οι οποίοι δεν θα εκφυλίζονταν σε ad hominem επιθέσεις και πολιτική διχόνοια. Ο Μπόιλ πρότεινε το πείραμα ως θεραπεία. Υποστήριζε πως τα γεγονότα θα έπρεπε να κατασκευάζονται από μηχανές σαν την αντλία κενού, έτσι ώστε επιφανείς άντρες να μπορούν να γίνουν μάρτυρες των πειραμάτων και να παράγουν γνώση με την οποία θα συμφωνούσαν όλοι. Ο Χομπς, αντίθετα, αναζητούσε τον φυσικό νόμο και αντιμετώπιζε τα πειράματα σαν τα τεχνητά, αναξιόπιστα παράγωγα μιας κλειστής συντεχνίας.

 Οι νέες προσεγγίσεις που επιχειρούνται στο Ο Λεβιάθαν και η Αντλία Κενού υπήρξαν ιδιαιτέρως επιδραστικές για την ιστορική μελέτη της επιστήμης. Οι Σέιπιν και Σέιφερ εντόπισαν μια στιγμή επιστημονικής επανάστασης και έδειξαν το πώς κομβικές επιστημονικές προϋποθέσεις –τα δεδομένα, οι ερμηνείες, το πείραμα, η αλήθεια– διαδραμάτισαν κρίσιμο ρόλο στη δόμηση μιας νέας πολιτικής τάξης. Οι Σέιπιν και Σέιφερ ήταν, επίσης, καινοτόμοι στην εθνογραφική τους προσέγγιση. Στην απόπειρά τους να κατανοήσουν τις συνήθειες εργασίας, τις τελετουργίες και τις κοινωνικές δομές μιας απόμακρης, άγνωστης ομάδας, υποστήριξαν πως η πολιτική εμπλεκόταν σε αυτά που έκαναν οι επιστήμονες και όχι σε αυτά που έλεγαν. Οι Στίβεν Σέιπιν και Σάιμον Σέιφερ χρησιμοποιούν τη σύγκρουση ανάμεσα στους Χομπς και Μπόιλ ως έναν τρόπο κατανόησης του τι διακυβευόταν στην πρώιμη ιστορία του επιστημονικού πειραματισμού. Περιγράφουν τις αποκλίνουσες απόψεις των πρωταγωνιστών τους σχετικά με τη φυσική φιλοσοφία και τοποθετούν τις διαμάχες των Μπόιλ και Χομπς εντός συζητήσεων της περιόδου γύρω από τον ρόλο των διανοούμενων στη δημόσια ζωή και των προβλημάτων της κοινωνικής τάξης και συναίνεσης στην Αγγλία της Παλινόρθωσης. Σε μια νέα εισαγωγή, οι συγγραφείς περιγράφουν το πώς η επιστήμη και το κοινωνικό της πλαίσιό γίνονταν αντιληπτά, όταν δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το βιβλίο, και το πώς έχει αλλάξει η ιστορία της επιστήμης από τότε.

 ΕΓΡΑΨΑΝ

«Ένα από τα βιβλία που έχουν ασκήσει τη μεγαλύτερη επιρροή στη σύγχρονη ιστορία της επιστήμης».

— Μελίντα Μπόλντουιν, Physics Today

Ο Steven Shapin (Στίβεν Σέιπιν) είναι καθηγητής της έδρας Ιστορίας της Επιστήμης Φράνκλιν Λ. Φορντ στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. Έχει σπουδάσει βιολογία στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνιας και κοινωνιολογία της επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου. Έχει επιπλέον διατελέσει καθηγητής κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, στο Σαν Ντιέγκο, και στο τμήμα επιστημονικών μελετών του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου.

 Έχει ευρύ συγγραφικό έργο στους κλάδους της κοινωνιολογίας της επιστημονικής γνώσης και της ιστορίας της επιστήμης, ενώ στα ερευνητικά του ενδιαφέρονται συμπεριλαμβάνονται και τα προβλήματα ηθικής στη δράση των επιστημόνων κατά τον 20ό αιώνα. Στα ελληνικά κυκλοφορεί επίσης το βιβλίο του Η Επιστημονική Επανάσταση από τις Εκδόσεις Κάτοπτρο. Το 2005 του απονεμήθηκε από κοινού με τον Σάιμον Σέιφερ το βραβείο Εράσμους για το βιβλίο Ο Λεβιάθαν και η Αντλία Κενού.

 Ο Σάιμον Σέιφερ (Simon Schaffer) είναι καθηγητής της Ιστορίας της Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ. Σπούδασε Φυσικές Επιστήμες στο Κολέγιο Τρίνιτι του Κέιμπριτζ, και ειδικεύτηκε στην ιστορία και φιλοσοφία της επιστήμης κατά το τελευταίο έτος των σπουδών του. Μετά την απόκτηση του πτυχίου του, κέρδισε υποτροφία για το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ όπου και σπούδασε ιστορία της επιστήμης, επιστρέφοντας στη συνέχεια στο Κέιμπριτζ για την εκπόνηση της διδακτορικής του διατριβής. Έχει διδάξει στο Κολέγιο Ιμπίριαλ του Λονδίνου, καθώς και στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Λος Άντζελες. Το 2013 έλαβε το μετάλιο Τζωρτζ Σάρτον για τη συνολική προσφορά του στον κλάδο της ιστορίας της επιστήμης.