Γνωστική ψυχολογία

Τα τελευταία 30 χρόνια έχει σημειωθεί εκπληκτική πρόοδος στον τρόπο με τον οποίο κατανοούμε τις θεμελιώδεις γνωστικές διεργασίες. Περίοπτη θέση στην ερευνητική συγκομιδή κατέχει η μνήμη. Η ψυχολογία της μνήμης είναι συναρπαστική, επειδή ασχολείται με εξαιρετικά ενδιαφέροντα ερωτήματα, η απάντηση των οποίων έχει επίπτωση στο σύνολο της ανθρώπινης νοητικής δραστηριότητας. Με τη μια ή την άλλη μορφή, η μνήμη διαχέεται σε όλες τις γνωστικές διαδικασίες. Στο επίκεντρο όλων των μοντέλων μνήμης βρίσκεται το ζήτημα της αναπαράστασης, δηλαδή του πώς ο νους αναπαριστά, αποθηκεύει, αναδομεί τη μνημονική εμπειρία. Ποια μοντέλα αναπαράστασης είναι τα πλέον πειστικά; Πώς τα μοντέλα αυτά ενσωματώνουν άραγε την αρχιτεκτονική του εγκεφάλου; Το βιβλίο αυτό εισάγει τον αναγνώστη και την αναγνώστρια στα γνωστικά μοντέλα μνήμης. Γίνεται κατ' αρχάς αναφορά στα μοντέλα επεξεργασίας των πληροφοριών, που έχουν αποτελέσει κυρίαρχο θεωρητικό πλαίσιο στη γνωστική ψυχολογία τα τελευταία 40 περίπου χρόνια. Παρουσιάζονται τα μοντέλα διχοτόμησης της μνήμης και συζητιούνται τα νευροψυχολογικά ευρήματα που υποστηρίζουν τη διπλή δομή της. Αναλύονται τα μοντέλα της εργαζόμενης μνήμης και τα νευροψυχολογικά δεδομένα που υποστηρίζουν τη δομική και λειτουργική διαίρεσή της. Στη συνέχεια παρουσιάζονται δύο δημοφιλή μοντέλα μακρόχρονης μνήμης, το μοντέλο των επιπέδων επεξεργασίες των πληροφοριών και το μοντέλο των νευρωνικών δικτύων ή της παράλληλης κατανεμημένης επεξεργασίας. Συζητιέται επίσης η κλασική διάκριση σε επεισοδιακή, διαδικαστική και σημασιολογική μνήμη. Συνοψίζονται βασικά νευροψυχολογικά ευρήματα που ενισχύουν την τριμερή διάκριση. Επιχειρείται εισαγωγή στο θέμα της μνήμης και των συγκινήσεων και εξετάζεται μια ιδιαίτερη μορφή της επεισοδιακής μνήμης, που είναι γνωστή ως αναμνήσεις αναλαμπής. Κατόπιν, γίνεται εισαγωγή στις μεταγνωστικές λειτουργίες και στις μεταμνημονικές διεργασίες, οι οποίες αποτελούν τη σπονδυλική στήλη της μεταγνώσης. Παρουσιάζεται η αυτοβιογραφική μνήμη, μια περιοχή της επεισοδιακής μνήμης με μεγάλη γοητεία, και οι δυσλειτουργίες της. Συζητούνται τα μοντέλα λήθης, που αφορούν τη φθορά των αναμνήσεων, την παρέμβαση μιας ανάμνησης σε άλλη ομοειδή, την απώθηση και την αποτυχία ανάσυρσης της επιθυμητής ανάμνησης. Γίνεται εξάλλου αναφορά στα νευροβιολογικά αίτια της λήθης, όπως είναι η αποτυχία παγίωσης των μνημονικών ιχνών και η αμνησία. Τέλος, οι αναγνώστες εισάγονται στην περιοχή των εσφαλμένων αναμνήσεων. Το βιβλίο απευθύνεται σε συναδέλφους ερευνητές από ποικίλα επιστημονικά πεδία, σε φοιτητές που διδάσκονται σχετικά γνωστικά αντικείμενα και επιθυμούν τη βαθύτερη κατανόησή τους, και σε εκπαιδευτικούς που έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα φαινόμενα της μνήμης και τη σχέση τους με τη μάθηση.